Có người hỏi rằng: ‘Tâm là gì và làm sao mình tu tâm? Tu tâm như thế nào?’ Chữ ‘tâm’ này, đa số mà mình thường nghe nói tới, nhà Phật gọi là Vọng Tâm. Chữ vọng tâm này không phải là false. Nó có nghĩa là dualistic mind, là tâm nhị nguyên, là tâm lúc nào cũng có chủ thể và đối tượng.
Trong nhà Phật, khi mà nói tới vọng tâm, là nói tới cái tâm lúc nào cũng có một đối tượng. Hai cái mà người đời sử dụng nhiều nhất là tình cảm và tư tưởng mà mình gọi tắt là tình và tưởng.
Hai cái đó là cái mà thường Đức Phật gọi là vọng tâm. Chứ vọng tâm không phải là suy nghĩ tầm bậy tầm bạ mà thôi. Như vậy, tâm nói tới 2 đặc tính:
1- emotional hay emotion
2- intellectual hay intellect.
Đó là quan niệm phôi thai, đầu tiên. Sau đó, Ngài bắt đầu dạy. Ngài nói rằng chính vì cái tình và cái tưởng đó mà chúng ta mới có thế giới nội tâm. Thế giới nội tâm này là chủ thể và lúc nào nó cũng cần một đối tượng. Chủ thể và đối tượng làm cho chúng ta khó mà nhận ra được Chân Tâm.
Bây giờ ta có một chữ mới gọi là Chân Tâm hay là True Mind hay là Absolute Mind. Từ chỗ Dualistic Mind, Vọng Tâm nhị nguyên tới chỗ Chân Tâm là con đường tu hành của người phật tử.
Sau đó rồi, là cả một triết lý phôi thai, từ thời Đức Phật và có trước đó nữa, bên Ấn Độ, là triết lý làm sao vượt thoát 5 lớp vỏ (5 koshas). Bên Phật Giáo, gọi là 5 ấm (5 skandhas) hay đúng ra là uẩn, là những cái tích tụ, chất đầy lên. Thí dụ như khi ta để quyển sách ở dưới, phía trên ta để họp bánh. Trên họp bánh, ta để gối. Trên gối, ta để mền…Một hồi rồi, ta tìm quyển sách sẽ không ra nữa, bởi vì những thứ đó đã chôn vùi quyển sách. Quyển sách này tượng trưng cho Chân Tâm, những thứ chôn vùi che phía trên thì gọi là uẩn.
Đức Phật chia ra ngũ uẩn:
1- Sắc: Kinh nghiệm của thân xác
2- Thọ: Kinh nghiệm của cảm tình, cảm xúc
3- Tưởng: Kinh nghiệm của tư duy, quan niệm
4- Hành: Kinh nghiệm của tập khí, thói quen
5- Thức: Kinh nghiệm của sự nhận tri, nhận biết. Những kinh nghiệm đó gọi là kinh nghiệm bởi vì chỉ có chủ thể mới là kinh nghiệm thôi. Đối tượng không thể là kinh nghiệm được. Chỉ có mình mới có thôi, người khác không thể có cùng kinh nghiệm với mình.
Cho nên ngũ uẩn là một đề tài xưa thật xưa, (từ thời) Đức Phật đã nói rồi.
Trong Kinh Lăng Nghiêm, nói rằng ngũ uẩn, 5 lớp này phải gọi là ngũ ấm, tức là 5 bóng tối. Ấm là bóng tối. Thí dụ như trời âm u. Chữ âm được đánh thêm dấu sắc nhưng thật sự là ‘âm’. Tàng cây che tối thì gọi là âm.
Ngũ âm hay ngũ ấm là Sắc, Thọ, Tưởng, Hành, Thức là 5 cái mà ta vừa nói. Năm thứ đó là
5 cái lớp màn che, không phải là năm thứ đậy lên, mà là năm bóng tối che mặt trời phía dưới. Bây giờ làm sao mà ta làm cho ánh sáng xuyên qua 5 cái tầng đó thì ta mới giải thoát và ta tìm lại được Chân Tâm.
Đó gọi là tu tâm. Tu tâm là tu Chân Tâm. Tu làm sao cho ánh sáng trong nội tâm, của chân tâm này lan tỏa ra 5 tầng. Thí dụ như:
– Thân: Nếu ta không bịnh thì thôi, còn nếu ta bị bịnh thì đố mà ta có thể nghĩ tới Chân Tâm. Khó lắm!
– Cảm xúc: Nếu mà ta đang giận ai thì đố mà ta có thể ngồi mà nói ‘Ok, thôi bây giờ tôi quán vô thường’. Không dễ!
– Tư tưởng: và khi mà óc của ta nghĩ tới phim ciné này, ciné khác, tức là tư tưởng của ta đang nghĩ đủ thứ chuyện thì khó mà ta có thể ngồi yên, cảm nhận được sự tĩnh lặng của nội tâm được. Tư tưởng nó mạnh lắm. Cho nên, mỗi thứ đều làm cho mình không thể nào ngồi yên được.
– Thói quen: hàng ngày mà ta không chịu dậy sớm tu hành, hàng đêm ta không chịu thức thêm một chút, 5-10 phút để tu thì ta sẽ không có thói quen tu.
Cho nên, sự mầu nhiệm của sự tu hành là ta bắt đầu tìm được thời gian, thay đổi tập quán, thay đổi tư tưởng, thay đổi tình cảm, cảm xúc, thay đổi quan niệm và cuối cùng là ta thay đổi thân xác. Nói là tu tâm nhưng thật sự ra là ta tu tất cả mọi chuyện, từ thân, đến cảm tình, cảm xúc cho tới thói quen, tư tưởng, quan niệm v.v…
Đức Phật tiến thêm một bước nữa. Ngài nói rằng: ‘Các con có biết là 6 căn là Nhãn, Nhĩ, Tỷ, Thiệt, Thân, Ý là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, tư duy có 6 trần, tức là cảnh giới bên ngoài là sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp (hình hài, âm thanh, mùi hương, mùi vị trên lưỡi, sự xúc chạm của thân xác và quan niệm trong đầu). Căn và trần lúc nào cũng có cái thức. Thức là thức tánh, là sự nhận tri nhận biết. Sự nhận tri nhận biết đó lúc nào cũng dựa và căn và trần cả, rất khó mà đẩy ra được.
Vì vậy cho nên phải có sự tu hành gọi là thiền định thì mình mới xuyên được qua những tầng chấp trước như căn và trần. Thí dụ như mắt lúc nào cũng chấp vào hình hài, sắc đẹp. Cho nên phải có một phương pháp để tu, để nhìn xuyên qua vạn sự, để căn không kẹt với trần.
Cho nên tu tâm bây giờ rất là phức tạp. Chữ Tâm, hồi xưa gọi là Vọng Tâm, thì bây giờ mình nói là tu tâm là tu như thế nào để Chân Tâm hiển hiện ra.
Bây giờ có người hỏi: ‘Tôi hay nghĩ tầm bậy tầm bạ quá, bây giờ nghĩ cho đúng
(chính kiến) thì cũng gọi là tu tâm, có phải không?’. Nhưng đó là tu mặt tương đối, không phải là tu để phát triển Chân Tâm.
Ngồi xưa tính ta hay hận, hay thù. Thì bây giờ cố gắng tu tâm đi. Mỗi ngày ta làm cho cái tâm giận dữ, cái tâm làm cho mình kẹt trong nhị nguyên, ngừng lại.
