“Chiếc đồng hồ của tôi không đánh số 1 đến 12 mà chỉ có ‘now’, ‘now’, ‘now’ để nhắc nhở rằng ta đang sống”, Thiền sư Thích Nhất Hạnh nói.
Năm 2013, tôi may mắn được theo chân Thiền sư Thích Nhất Hạnh suốt mấy tháng trong chuyến hoằng dương đạo Phật dọc nước Mỹ. Chi tiết về chiếc đồng hồ được Thầy chia sẻ trong buổi đón tiếp long trọng của Tổng giám đốc Ngân hàng Thế giới Jim Yong Kim tại trụ sở của họ, ở Washington DC. Trong khán phòng đã đón các chính khách hàng đầu thế giới như Tổng thống Bill Clinton, bà Hillary Clinton, ông Tony Blair, ông Al Gore, ông Ban Ki Mon và nhiều nhà kinh tế, khoa học hàng đầu nhân loại, ông Jim Yong Kim hỏi Thầy: "Làm thế nào để tránh được stress, bị công việc thúc đẩy đúng hẹn?".
Thiền sư bảo: "Hạnh phúc là tại tâm. Đỉnh cao là ước vọng khó mang tính định lượng. Người ta chỉ có thể chọn một trong hai: hoặc hạnh phúc hoặc là số một. Hôm qua là quá khứ, không thể kéo lại được, ngày mai là tương lai chưa chắc chắn. Vì thế, chỉ hiện tại mới quan trọng".
Ông Jim Yong Kim là người rất mến mộ Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Ông đã đọc rất nhiều sách của Thầy và đã thực hành chánh niệm nhiều năm. Lần này, mời Thiền sư Thích Nhất Hạnh đến trụ sở, ông Jim Yong Kim muốn xin ý kiến của Thiền sư trong việc ứng dụng chánh niệm để sống và làm việc tốt hơn, không chỉ cho mình mà toàn thể nhân viên. Buổi gặp gỡ diễn ra trong vòng hai tiếng và được truyền hình trực tiếp đến tất cả các chi nhánh của Ngân hàng Thế giới toàn cầu. Người nghe vô cùng thán phục sự uyên bác và tâm từ của Thiền sư.
Tôi vẫn nhớ như in buổi nói chuyện của Thầy tại sảnh khách sạn Boston Park Plaza do Đại học Harvard tổ chức. Hơn 1.200 khán giả gồm đông đảo giới mộ điệu nước Mỹ, trong đó có cả gia đình cố Tổng thống Mỹ John F.Kennedy. Điều đó cũng cho thấy phần nào tảng băng chìm trong đời sống tinh thần và tâm linh nước Mỹ. Người Mỹ đang phải đối diện với những khổ đau, căng thẳng, âu lo và sợ hãi. Dường như chính họ cũng đang bế tắc trong việc truy tìm bến bờ hạnh phúc, an lạc.
Một bác sĩ tâm lý trị liệu tham dự buổi nói chuyện tâm sự với tôi: "Tôi đã tư vấn, trị liệu thành công cho hàng ngàn bệnh nhân mắc bệnh trầm cảm, u uất, đau khổ. Nhưng chính tôi nhiều lúc cũng bị căng thẳng, lo sợ, hoang mang. Tôi đến đây là để nghe một trong những vị Thiền sư danh tiếng nhất thế giới nói về phương pháp chánh niệm để vận dụng trong công việc tâm lý trị liệu. Song trước tiên, tôi muốn trị liệu tâm lý cho chính mình".
Buổi thuyết pháp của Thầy sau đó tại nhà thờ lớn nhất của thành phố Boston. Hơn 4.000 ghế ngồi trong nhà thờ đã không còn một chỗ trống. Nhiều người đến muộn, phải ngồi bệt xuống thềm. Trên vòm giáo đường, tượng chúa Jesus giang tay cứu thế lồng lộng, bên dưới, Thiền sư Thích Nhất Hạnh của Việt Nam nhỏ bé, mảnh khảnh trong bộ nâu sòng nói về đạo Phật với giọng điệu nhẹ nhàng, thong dong.
"Ai trong chúng ta cũng chẳng có ít nhiều khổ đau. Nhiều người thường sợ phải đối diện và chìm đắm trong biển khổ đau của mình nên tìm mọi cách trốn chạy. Đọc sách báo, xem phim bạo lực, uống rượu, dùng ma túy... hoặc vùi đầu trong công việc chồng chất.
Chúng ta không biết làm cách nào để đối diện và chuyển hóa những khổ đau. Chính vì điều này mà trong Kinh Quán niệm hơi thở, Bụt khuyên chúng ta trở về và nhận diện những khổ đau trong ta. Nếu chúng ta biết cách thực tập hơi thở có ý thức, thực tập đi chánh niệm, lái xe chánh niệm và ăn chánh niệm mỗi ngày thì năng lượng chánh niệm trong ta sẽ đủ mạnh để giúp ta trở về, ôm ấp, vuốt ve những lo lắng, sợ hãi, buồn khổ trong lòng. Và chỉ vài phút sau, những niềm đau, nỗi khổ sẽ vơi đi rất nhiều.
Giống như một bà mẹ bỗng nghe tiếng con khóc. Bà sẽ chạy đến, ôm đứa con vào lòng với tất cả trìu mến. Bà mẹ chưa biết chuyện gì xảy ra với đứa bé, nhưng cử chỉ yêu thương ấy sẽ làm cho nó hết khóc, hết khổ ngay lập tức. Năng lượng chánh niệm cũng vậy. "Chúng ta chưa biết gốc rễ của những niềm đau, nỗi khổ trong ta nhưng nếu ta ôm lấy niềm đau ấy một cách dịu dàng với năng lượng chánh niệm, ta có thể làm dịu đi nhanh chóng cơn đau nhức ấy", cả giáo đường im phăng phắc, nuốt từng lời. Lòng tôi rạo rực. Một thầy tu người Việt Nam nói chuyện về đạo Phật trong nhà thờ cho hơn 4.000 con chiên nghe. Kỳ lạ quá và đáng tự hào cho người Việt Nam lắm chứ.
Sau đó, tại trụ sở của Google, Yahoo và những tập đoàn khổng lồ của nước Mỹ, vị sư nhỏ bé người Việt từ tốn giảng về chánh niệm cho hàng nghìn nhân viên, chỉ cho họ giảm bớt căng thẳng, phát huy nhiều hơn nữa sự sáng tạo và lòng từ bi. Và nhiều, nhiều lắm những khóa tu cho các thượng nghị sĩ, doanh nhân, nghệ sĩ, giáo viên từ khắp nước Mỹ, họ đến tham dự khóa tu của Thầy và đã được chuyển hóa. Nhiều người đến khóa tu nặng gánh buồn đau, tuyệt vọng. Nhưng chỉ sau 5, 6 ngày, họ đã vượt qua được niềm đau, nỗi khổ, tìm lại niềm vui sống giữa đời.
Vì sao người Mỹ lại theo học Thiền sư Thích Nhất Hạnh đông như vậy? Theo tôi, sở dĩ người Tây phương theo Thầy học hỏi, thực tập nhiều vì Thầy không hiến tặng cho họ đạo Phật của đức tin, của cầu nguyện, của "dâng sao giải hạn" mà hiến tặng cho họ đạo Phật của sự thực tập kinh nghiệm. Bởi Đức Phật không phải là một đấng tạo hóa hay một vị thần linh mà đích thực là một con người, một người giác ngộ (knower), tỉnh thức và có tuệ giác cao siêu nhờ tu tập.
Đạo Phật là một lối sống nương vào tự thân mỗi cá nhân hơn là nương vào quyền lực linh thiêng bên ngoài, không có giáo điều, không mặc khải, không xung đột báng bổ với bất cứ một truyền thống tâm linh nào. Và trong bản chất đích thực của nó cũng không xung đột với khoa học hiện đại, như nhiều kết luận của giới khoa học. Tu tập theo chánh niệm, người ta sẽ thấy trí tuệ và lòng từ bi nảy nở, nhờ thế mà thân, tâm ta được an yên.
Suốt mấy chục năm qua, ở Tây phương, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã xướng xuất phong trào Phật học ứng dụng. Hạnh phúc là an lạc, không an thì không lạc, an trong thân và trong tâm. Nếu con người chứa chất quá nhiều sự căng thẳng, ham muốn, thân không an thì tâm sao an được? Trong khi đó tâm có những cảm giác, cảm xúc như giận hờn, tuyệt vọng, bạo động, nếu không có phương pháp cụ thể thì làm sao nhận diện và chuyển hóa được những bất an của tâm?
Trong các khóa tu, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã dạy cho người Mỹ những phương pháp cụ thể để làm lắng dịu những căng thẳng trong thân, trong tâm, rồi nhìn sâu để xem gốc rễ của những khổ đau phiền não đó do đâu. Từ sự tự nhận ra chính mình, họ mới bắt đầu chuyển hóa được những tâm hành. Đó thực ra là phương pháp rất gần với khoa học điều trị tâm bệnh hiện đại. Đó cũng là lý do tại sao phương pháp thực tập chánh niệm của Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã trở nên nổi tiếng khắp thế giới nhờ sự thực hành đơn giản nhưng kết quả lại vô cùng sâu sắc.
Ở Mỹ nói riêng và trong thế giới hôm nay, lòng người còn đang hỗn loạn, niềm tin trở nên mong manh, các giá trị bị gán nhiều ngờ vực. Chỉ cần đem tâm trở về với thân bằng cách chú ý đến hơi thở, chú tâm vào những hành động nhỏ hàng ngày, lắng nghe cuộc sống với trái tim từ bi và tỉnh thức; ta có thể từ từ chuyển hóa và trị liệu những vết thương trong mình và cả cho người khác bằng tâm từ và tâm thương yêu.
