Trong lãnh vực Vật-Lý, ai ai cũng công nhận rằng có nhân thì có quả. Thí dụ : một tảng đá rớt từ trên cao vào môt cái li bằng thủy tinh (nhân), thì cái li sẽ bể ra (quả). Ta liệng một hòn đá lên cao (nhân), thì sau đó nó sẽ rớt xuống (quả).
Trong lãnh vực Xã-Hội cũng vậy, ai ai cũng công nhận rằng có nhân thì có quả. Thí dụ ta cho một người đói ăn một bát cơm (nhân), thì người đó sẽ bớt đói (quả). Ta nhục mạ một người (nhân), thì thường tình người đó sẽ buồn hoặc giận (quả).
Để cho luật Nhân Quả này dễ hiểu, nhiều người thường hay giản dị hoá luật nhân quả. Với nhiều mục đích :
Mục đích của nhiều người là thúc đẩy chúng ta làm việc thiện và tránh việc ác, như vậy xã hội sẽ hạnh phúc, ấm no v.v. hơn. Đại để, nhiều người nói : Nếu, trong kiếp này, ta làm việc thiện, tránh việc ác, thì kiếp sau ta sẽ nhận được nhiều việc thiện do người khác ban, và ta sẽ tránh khổ đau do việc ác người khác mang lại. Hoặc, (đại để) : Kiếp này ta giúp người nghèo, thì kiếp sau ta sẽ giàu!
Mặt trái của việc đó, là làm việc thiện như vậy sẽ thành một cách đi buôn, một đầu tư ích kỷ, mong trong tương lai hoặc trong kiếp sau, được gặt hái kết quả lợi lộc, do sự đầu tư đó. Thêm nữa, nhiều người còn muốn : đầu tư thì ít (cúng dường vài quả cam, cho người nghèo vài xu), nhưng lợi tức thì nhiều (hết bệnh tật, buôn bán phát đạt, con cái thành tài v.v.) Nhưng không sao. Dù với mục đích nào chăng nữa, làm việc thiện vẫn là một việc nên làm.
Nhiều người muốn giúp chúng ta chấp nhận số phận hẩm hiu hiện tại của chúng ta , (nếu có). Như vậy tâm chúng ta sẽ giữ được an lạc. Hoặc, như vậy, chúng ta sẽ không nổi loạn lên, và phá rối trật tự xã hội... Nhiều người nói: Kiếp này ta khổ, vì kiếp trước ta ác, đó là công lý. Ta không nên uất ức, ta nên tiếp tục cứ hành động tốt, rồi kiếp sau ta sẽ sướng. Ngược lại , nếu kiếp này ta giàu, ta có quyền lực, đó là vì kiếp trước ta làm nhiều việc thiện. Đó cũng là công lý : ta rất đáng được giàu, được quyền hành. Nhưng nếu ta khôn ngoan thì ta sẽ không quên làm viêc thiện nhiều nhiều ở kiếp này..., để trong tương lai, hoặc kiếp sau, ta sẽ tiếp tục được sung sướng).
Nhưng trong thực tế, có rất nhiều yếu tố thay đổi tùy theo trường hợp, trong mỗi giây phút, và những yếu tố thay đổi đó hợp nhau lại để thành một cái Nhân rất phức tạp. Rồi cái Nhân phức tạp đó tác động trên một đối tượng cũng rất phức tạp, thí dụ môt con người, lúc khỏe lúc bịnh, lúc thiếu ngủ lúc không, lúc vui lúc trầm cảm, lúc nghèo lúc giàu, lúc khôn ba năm lúc dại một giờ, lúc tham lam lúc từ bi v. v.cho nên một cái Nhân phức tạp tinh tế, thay đổi theo từng phút, đánh vào một đối tượng cũng phức tạp tinh tế thay đổi theo từng phút, thì nhiều khi người phàm chúng ta không thể đoán ra cái Quả một cách dễ dàng như chúng ta tưởng.
Có người muốn nhìn về Nhân Quả từ một khía cạnh khác : Theo những người đó, nếu ai ai cũng ráng làm thêm nhiều việc thiện, thì tổng số việc thiện trên thế gian sẽ tăng lên. Và theo thống kê học (statistics), thì người nào trên thế gian này cũng sẽ có nhiều may mắn hơn, để nhận được hậu quả tốt của một việc thiện nào đó. Cũng như nếu tôi mua càng nhiều vé số, thì tỷ lệ may mắn trúng số của tôi sẽ càng tăng lên. Nhưng không có gì bảo đảm tôi chắc chắn sẽ trúng số, cũng như không có gì bảo đảm tôi sẽ may mắn được hưởng phước.
Có người có lý do khác thúc đẩy họ làm việc thiện : Nếu tôi làm việc thiện nhiều hơn, xã-hội sẽ kính trọng, yêu quí, hoặc trọng dụng tôi nhiều hơn. Kết quả là tôi sẽ hạnh phúc hơn.
Có người khác không cần sự kính trọng, yêu quí của người đời. Những người đó làm việc thiện, chỉ vì họ tự trọng, tự ái chính họ thôi. Lý dó này cũng là một lý do ích kỷ. Nhưng cái ích kỷ tinh thần này tốt hơn cái ích kỷ vật chất của con buôn.
Dù với mục đích nào chăng nữa, làm việc thiện vẫn là một việc nên làm.
Nhưng lý đó chính đáng nhất để làm việc thiện là : trước sự khổ đau của người khác, mình cảm thấy mình phải làm một cái gì, và phải làm ngay, không suy nghĩ tính toán gì hết. Như một người không suy nghĩ, nhẩy xuống sông để cứu sống một em bé chưa biết bơi, vừa rớt xuống.
Dù là bất cứ lý do gì, thì Việc Thiện vẫn là một việc nên làm.
