Với tuệ nhãn của bậc Chánh đẳng giác, Đức Phật thấy rõ sự tái sinh của các chúng sinh ở trong các cảnh giới khác nhau, hoặc bất hạnh khổ đau hoặc may mắn hạnh phúc, hoàn toàn tùy thuộc vào nghiệp lực của các chúng sinh ấy.
“Những chúng sanh làm các ác hạnh về thân, làm ác ác hạnh về lời nói, làm các ác hạnh về ý, phỉ báng các bậc Thánh, theo tà kiến, tạo các nghiệp theo tà kiến, những người này, sau khi thân hoại mạng chung, phải sanh vào cõi dữ, ác thú, đọa xứ, địa ngục. Còn những chúng sanh nào thành tựu những thiện hạnh về thân, thành tựu những thiện hạnh về lời nói, thành tựu những thiện hạnh về ý, không phỉ báng các bậc Thánh, theo chánh kiến, tạo các nghiệp theo chánh kiến, những người này, sau khi thân hoại mạng chung, được sanh lên các thiện thú, cõi Trời, trên đời này”
Cũng với trí tuệ của bậc Giác ngộ, Đức Phật chứng thực về thế giới loài người:
“Ví như, này các Tỳ-kheo, trong cõi Diêm-phù-đề này, số ít là các khu vườn khả ái, các khu rừng khả ái, các vùng đất khả ái, các hồ ao khả ái. Và nhiều hơn là các chỗ đất cao đất thấp, các con sông khó lội qua, các khu vực rậm rạp những gậy gộc gai góc, các núi non lởm chởm. Cũng vậy, này các Tỳ-kheo, số ít là các chúng sanh sau khi chết từ loài Người được tái sanh trong loài Người. Và nhiều hơn là các chúng sanh, sau khi chết từ loài Người, bị tái sanh ở địa ngục… ở các loại bàng sanh… ở cõi ngạ quỷ” .
Như vậy, dưới cái nhìn của đấng Giác ngộ thì sự sống là một dòng chảy tương tục trong thế giới luân hồi; phẩm chất của sự sống, khổ đau hay hạnh phúc của mỗi chúng sinh, là hoàn toàn tùy thuộc vào phẩm hạnh xấu hay tốt mà chúng sinh ấy đã thể hiện trong chuỗi các đời sống luân hồi. Lời Phật cũng lưu nhắc cho chúng ta rằng được sinh ra làm người là vô cùng khó khăn , thế nhưng phần lớn loài người không giữ được vị thế làm người sau khi thân hoại mạng chung; rất hiếm người tiếp tục duy trìđược sự hiện hữu của mình ở trong cảnh giới loài người, đa phần phải đọa sanh ở các cảnh giới thấp kém đầy bất hạnh khổ đau như địa ngục, bàng sanh hay ngạ quỷ.
Do đâu mà xảy ra tình trạng không may mắn như vậy? Nói cách khác, hành nghiệp hay lối sống nào khiến cho loài người đánh mất đi cơ hội may mắn hiếm có của mình , từ ánh sáng lại đi vào bóng tối , tức là từ vị trí làm người rơi xuống các địa vị thấp kém đầy khổ đau như địa ngục, bàng sanh hay ngạ quỷ?
Theo lời dạy của Đức Phật thì sở dĩ con người tự để cho mình rơi vào tình trạng xuống dốc như vậy là do không biết nuôi dưỡng lòng tin trong các thiện pháp, không có lòng xấu hổ, không có lòng sợ hãi, không có tinh tấn trong các thiện pháp và không có trí tuệ . Chính sự thiếu vắng các phẩm chất sáng suốt tốt đẹp như vậy trong tâm thức mà đời sống con người trở nên tối tăm, mất phương hướng, rơi vào mê lầm, bị cái ác lôi kéo và chi phối, trôi lăn theo cái ác; hệ quả là con người rơi dần vào vòng khổ đau bởi lối sống phi đạo đức của mình. Kinh Pháp Cú nói rằng người ác thấy là hiền và nghĩ là ngọt khi ác nghiệp chưa chín muồi, nhưng khi ác nghiệp chín muồi rồi thì người ác mới thấy ác, mới hứng chịu khổ đau .
Không biết nuôi dưỡng lòng tin trong các thiện pháp nghĩa là không tin tưởng đối với những gì là chân chánh, hiền thiện, tốt đẹp, cao thượng, giải thoát, an lạc; không quyết đoán về một lẽ sống chân chánh, hiền thiện, giải thoát, an lạc; không hiểu được sự lợi ích của thiện pháp và sự nguy hại của ác pháp; không tha thiết học tập điều hay lẽ phải và không cố gắng tu chỉnh các lề thói bất thiện.
Không có lòng xấu hổ tức là không hề có cảm giác mắc cỡ hay hổ thẹn khi suy nghĩ những điều không chân chánh, nói những lời không chân chánh hay làm những việc không chân chánh; không cảm thấyăn năn hối tiếc tự trách móc mình về những hành vi sai trái xấu ác thuộc thân, miệng, ý; thể hiện lối sống phóng dật, lỗ mãng, dễ dàng làm các ác nghiệp.
Không có lòng sợ hãi nghĩa là không hề lo lắng sợ hãi về những ý nghĩ, lời nói và việc làm sai trái xấu ác của mình; không thấy được hậu quả nguy hại của những hành vi ác, bất thiện để từ bỏ; cứ ngang nhiên sống theo ác pháp, bất chấp các hậu quả.
Không tinh tấn trong các thiện pháp có nghĩa là không nỗ lực tu tập thiện pháp và diệt trừ ác pháp, không nhiệt tâm tu tập thiện pháp và diệt trừ ác pháp, không kiên trì tu tập thiện pháp và diệt trừ ác pháp, không tinh tấn tu tập thiện pháp và diệt trừ ác pháp; kết quả là các thiện pháp ngày càng giảm thiểu, các ác pháp ngày càng tăng trưởng.
Không có trí tuệ nghĩa là không chú tâm tìm hiểu và nhận thức rõ những gì là chánh-tà, thiện-ác, hạ liệt-cao thượng, trói buộc-giải thoát, phiền não-an lạc; không phân biệt được đâu là chánh-tà, thiện-ác, hạ liệt-cao thượng, trói buộc-giải thoát, phiền não-an lạc; không thấy được lợi ích của thiện pháp và sự nguy hại của ác pháp; không chuyên tâm sống theo thiện pháp và dứt bỏ ác pháp.
Thế thì lối sống nào kẻ phàm phu chuyên tâm theo đuổi để cuối cùng phải rơi vào bất hạnh khổ đau?
Bậc Giác ngộ nói đến bốn loại pháp hành hay bốn lối sống - (1) pháp hành hiện tại khổ, tương lai quả báo cũng khổ; (2) pháp hành hiện tại lạc, tương lai quả báo khổ; (3 pháp hành hiện tại khổ, tương lai quả báo lạc; (4) pháp hành hiện tại lạc, tương lai quả báo cũng lạc - và nêu rõ do vô trí, kẻ vô văn phàm phu rơi vào chấp trì pháp hành thứ nhất hoặc pháp hành thứ hai, khiến cho phiền não khổ đau đi đến tăng trưởng, hạnh phúc an lạc bị tiêu diệt:
Như vậy, do không biết thân cận gần gũi các bậc Thánh và các bậc Chân nhân, không được nghe lời khuyên dạy của các bậc Thánh và các bậc Chân nhân, không tu tập theo giáo pháp của các bậc Thánh và các bậc Chân nhân nên kẻ vô văn phàm phu không thiết lập được lòng tin trong các thiện pháp, không có lòng xấu hổ, không có lòng sợ hãi, không có tinh tấn trong các thiện pháp và không có trí tuệ; không phân biệt được đâu là thiện nên theo, đâu là ác cần phải từ bỏ, chấp trì lối sống sai lạc, gây tạo các ác nghiệp (10 ác nghiệp), phải lãnh thọ các quả báo đau khổ ở cõi dữ, ác thú, đọa xứ, địa ngục, tự đánh mất địa vị làm người hiếm có của mình, khiến cho mình phải chìm sâu vào khổ cảnh.
Kinh Pháp Cú nói như vầy: Kẻ ngu si thiếu trí, Tự ngã thành kẻ thù; Làm ác nghiệp không thiện, Phải chịu quả đắng cay10.
Nhìn chung, sự sống là một dòng chảy tương tục từ đời này sang đời khác với các hoàn cảnh khác nhau, hoặc may mắn hạnh phúc hoặc bất hạnh khổ đau, hoàn toàn tùy thuộc vào nghiệp duyên mà chúng sinh đã tích tập trong chuỗi các đời sống luân hồi. Được sinh ra làm người là một cơ hội may mắn hiếm có, vì người là sinh loại có lý trí, có nhiều thuận duyên để chuyển đổi vận mệnh của mình so với nhiều loại chúng sinh ở các cảnh giới khác. Mặc dù còn nằm trong vòng khổ đau luân hồi, con ngườicó khả năng và cơ duyên thuận lợi để định hướng và thiết lập lối đi giải thoát của chính mình. Vấn đề là phải nhận ra và khéo vận dụng cơ duyện ấy một cách chính đáng thì mới quyết chắc tương lai tốt đẹp của chính mình.
Dân gian ta có câu: “Lênh đênh qua cửa Thần phù; khéo tu thì nổi, vụng tu thì chìm”.
Cửa Thần phù là cửa chết mà sớm muộn ai cũng phải đi qua. Con thuyền ngũ uẩn nào rồi cũng đến lúc phải tan vỡ và hủy hoại. Số kiếp chúng sinh lênh đênh là thế, có ai thay đổi được? Nhưng con người chết đi không phải là hết. Chết chỉ là khởi đầu một tiến trình mới của sự sống trong luân hồi. Đó chính là lúc <span id="ydp94d83806yiv1561874811yui_3_16_0_ym19_1_1515047282073_79693" style="color:rgb(0, 0, 0);outline:none;line-height:1.5;margin:0px;border-bottom:1px das
...
