Ở các nước, bao gồm cả Anh và Úc, chứng mất trí là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong cho phụ nữ.
Bị chẩn đoán mắc bệnh Alzheimer năm 2015, bà Brenda Whittle, 75 tuổi, vẫn thích chơi ghép hình, may áo và khiêu vũ. Bà không thấy hấp dẫn với các hoạt động mới, nhưng ít được nghiên cứu và thử thuốc bệnh Alzheimer. Bà thấy rất thoải mái ở máy quét não chạy ầm ầm và thậm chí ngủ luôn ở đó.
Brenda là một trong hơn 50 triệu người trên toàn thế giới sống chung với bệnh mất trí, tức là tất cả các bệnh ảnh hưởng đến trí nhớ và xử lý của não, gồm cả Alzheimer. Con số này đang tăng nhanh. Trên toàn cầu, ước tính 75 triệu người sẽ bị bệnh mất trí vào năm 2030, và 131,5 triệu vào năm 2050.
Hầu hết là phụ nữ.
Tại Úc, gần hai phần ba số ca tử vong liên quan đến bệnh mất trí là phụ nữ; ở Mỹ, cũng phần ba số người sống chung với căn bệnh này cũng là phụ nữ. Trong một số trường hợp, bệnh mất trí thậm chí vượt xa các bệnh nổi tiếng ở phụ nữ: ở Mỹ phụ nữ trên 60 tuổi có khả năng mắc Alzheimer gấp 2 lần bệnh ung thư vú. (Ung thư vú vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong cho phụ nữ ở độ tuổi 35 đến 49).
Và ở Anh và xứ Wales cũng như ở Úc, bệnh mất trí đã trở thành nguyên nhân hàng đầu gây tử vong cho phụ nữ, thay thế vị trí số 1 của bệnh tim.
"Bất kỳ hệ thống y tế nào cũng không chống đỡ nổi việc này, con số này là quá lớn," Antonella Santuccione-Chadha, một bác sĩ và chuyên gia về Alzheimer có trụ sở tại Thụy Sĩ, nói. "Và vì phụ nữ phải đối mặt với căn bệnh này, chúng ta cần phải điều tra sự khác biệt về đặc trị giữa nam và nữ."
Càng già, bạn càng dễ mắc bệnh Alzheimer. Phụ nữ thường sống lâu hơn nam giới, vì vậy nhiều người bị bệnh mất trí.
Phần lớn sự khác biệt giới tính là tuổi tác, nó là một trong những nguy cơ lớn nhất của bệnh mất trí. Càng già, bạn càng dễ mắc bệnh Alzheimer. Phụ nữ thường sống lâu hơn nam giới, vì vậy nhiều người bị bệnh mất trí.
Nhưng nghiên cứu gần đây cho thấy chúng ta sẽ sai khi cho rằng với sự già nua thì bệnh Alzheimer là không tránh khỏi. Kết quả từ hai nghiên cứu 'Chức Năng Nhận Thức' và 'Lão Hóa' cho thấy trong 20 năm qua, những ca mới về bệnh mất trí ở Anh đã giảm 20%, chủ yếu là do tỷ lệ mắc bệnh ở đàn ông trên 65 tuổi giảm xuống.
Các chuyên gia cho rằng điều này có thể là do các chiến dịch y tế công cộng nhắm vào bệnh tim và hút thuốc lá. Cả hai thứ này đều gây nguy cơ mắc Alzheimer. Nhưng vì nam giới có xu hướng mắc bệnh tim khi trẻ hơn và hút thuốc nhiều hơn phụ nữ, các chiến dịch này cũng có thể giúp ngăn chặn nhiều hơn những yếu tố nguy cơ này với nam giới hơn là phụ nữ.
Trong khi đó, các yếu tố nguy cơ khác cho bệnh này lại ảnh hưởng đến phụ nữ nhiều hơn nam giới. Ví dụ, nhiều phụ nữ bị trầm cảm hơn- và tâm trạng này có liên quan đến sự xuất hiện Alzheimer. Các yếu tố nguy cơ khác chỉ ảnh hưởng đến phụ nữ, như cắt buồng trứng gây mãn kinh và biến chứng thai kỳ như tiền sản giật, cả hai điều này liên quan đến suy giảm nhận thức khi có tuổi.
Nhiệm vụ xã hội, như việc chăm sóc, cũng có thể làm tăng nguy cơ bệnh mất trí. Một số nghiên cứu cho thấy nghề chăm sóc là một yếu tố nguy cơ gây bệnh Alzheimer, Annemarie Schumacher, một nhà tâm lý học sức khỏe, nói. Ở Anh, khoảng 60-70% của tất cả những người chăm sóc (không tiền thù lao, đặc biệt chăm sóc người mắc bệnh mất trí) là phụ nữ.
Trầm cảm là một yếu tố nguy cơ làm phát triển bệnh mất trí; nó cũng ảnh hưởng đến phụ nữ nhiều hơn nam giới.
"Việc phòng ngừa theo đặc điểm giới có thể bắt đầu từ việc có nhiều hơn thông tin loại này về các yếu tố nguy cơ riêng với phụ nữ," Maria Teresa Ferretti, một nhà nghiên cứu y sinh học trong lĩnh vực bệnh Alzheimer tại Đại học Zurich, nói.
Ý tưởng này đang tăng đà. Nhóm ủng hộ Dự Án Não Của Phụ Nữ (WBP), đồng sáng lập bởi Santuccione-Chadha, Ferretti và Schumacher cũng như nhà hóa học Gautam Maitra, vừa công bố một đánh giá chính phân tích tài liệu khoa học của một thập kỷ về bệnh Alzheimer, sửa đổi dữ liệu hiện có và, lần đầu tiên, yêu cầu các nhà khoa học phân chia nó theo giới tính.
"Sự khác biệt rõ ràng nhất rút ra từ các tài liệu là ở sự biểu lộ và tiến triển của các triệu chứng nhận thức và tâm thần giữa nam giới và phụ nữ mắc bệnh Alzheimer. Dựa trên những nghiên cứu mới này, chúng ta có thể thiết kế những giả thuyết mới và tìm ra được những cách thức mới để cải thiện việc điều trị bệnh nhân," Ferretti nói.
Thí dụ hiện nay Alzheimer được phát hiện bằng cách dò tìm hai protein độc hại tích tụ trong não. Bằng chứng cho thấy không có sự khác biệt về mức độ của các protein này, tức 'dấu ấn sinh học', ở nam giới và phụ nữ mắc bệnh Alzheimer. Nhưng phụ nữ cho thấy sự suy giảm nhận thức lớn hơn.
Do vậy, các dấu ấn sinh học "có thể có một giá trị tiên đoán nào đó khác nhau ở nam giới và phụ nữ," Ferretti nói: "Chúng ta có thể cần phải điều chỉnh các dấu ấn sinh học hình ảnh, sinh hóa và thần kinh tâm lý cho nam giới và phụ nữ, hoặc tìm được dấu hiệu sinh học giới tính riêng biệt."
Một câu hỏi khác cho các nhà nghiên cứu là tại sao bệnh này, sau khi chẩn đoán, lại tiến triển nhanh hơn ở phụ nữ so với nam giới. Một trường phái suy nghĩ cho rằng estrogen bảo vệ bộ não của phụ nữ khi họ còn trẻ, nhưng khi sự trẻ trung giảm xuống, đến một độ tuổi nào đó, thì estrogen cũng giảm theo.
Gia đình và bạn bè là quan trọng nhất
Một nghiên cứu khác lại cho rằng phụ nữ thể hiện tốt hơn ở các xét nghiệm ban đầu được sử dụng, điều này có thể dẫn đến chẩn đoán sai ở giai đoạn đầu khiến các bác sĩ đánh giá thấp mức độ nghiêm trọng của bệnh. Nếu đúng như vậy, các xét nghiệm có thể phải được thay đổi đi để phản ánh sự khác biệt về thần kinh giữa nam và nữ.
Các nhà khoa học hy vọng rằng nghiên cứu mới, được phân chia theo giới tính, sẽ giúp họ phát triển được các phương pháp điều trị hiệu quả hơn cho bệnh nhân.
Một thách thức khác là những thử nghiệm lâm sàng cho việc cấp thuốc cho bệnh Alzheimer đã được thiết kế như thế nào. Do thử nghiệm này đắt tiền và kéo dài, nên gần như không có sự phân biệt giữa nam và nữ, mặc dù nữ mắc bệnh này nhiều hơn.
Đối với các điều kiện khác, như bệnh trầm cảm và xơ cứng rải rác, "sự phổ biến của bệnh thường được thể hiện", Santuccione-Chadha nói. "Nếu có nhiều phụ nữ bị mắc các bệnh này, thì thường sẽ có nhiều phụ nữ hơn được thử nghiệm." Cách tiếp cận đó có vẻ có tác dụng: "ở các bệnh này, chúng ta đã chứng kiến nhiều loại thuốc thành công", bà nói. Nhưng hầu hết các thử nghiệm lâm sàng cho thuốc trị bệnh Alzheimer trong thập kỷ qua đã thất bại.
So với các bệnh khác, việc cấp vốn cho nghiên cứu bệnh mất trí là thiếu. Trong lịch sử ở Anh, chỉ có 8 pence dành cho nghiên cứu các liệu pháp mới chữa bệnh mất trí cho mỗi 10 bảng dành để chăm sóc người bệnh, theo nghiên cứu của Đại học Oxford. So với bệnh ung, thư con số này là 1,08 bảng.
Cuộc chạy đua khinh khí cầu không gian
Phụ nữ có thể thực hiện tốt hơn ở các xét nghiệm ban đầu về bệnh mất trí so với nam giới, vì vậy sự chẩn đoán ra bệnh sẽ bị chậm hơn.
Sự khác biệt về cấp vốn được thấy ở những nơi khác: năm 2017 ở Mỹ, dữ liệu từ Viện Y Tế Quốc Gia cho thấy khoảng 3,03 tỷ đô la đã được chi cho nghiên cứu về bệnh Alzheimer và các bệnh liên quan, trong khi $ 9,87 tỷ đô la chi cho nghiên cứu ung thư.
Kinh phí cho nghiên cứu đang tăng lên từng năm nhờ những cam kết công khai gần đây, chẳng hạn như khoản tiền tặng 50 triệu đô la của Bill Gates. Nhưng "trước mắt còn nhiều việc phải làm", Hilary Evans, giám đốc điều hành của Alzheimer's Research UK, nói. "Chúng ta phải tìm thêm các nguồn tài trợ đáng kể để đảm bảo chúng ta có được những tiến bộ tương tự cho bệnh mất trí như chúng ta đã có với bệnh ung thư và bệnh tim trong những năm gần đây."
Đối với Brenda, bà xoay xở được là nhờ vào máy tìm đường GPS (được dùng sau một chuyến đi nhầm tàu hỏa) và nhờ vào các giấy nhắc nhở mà chồng bà, Stephen, dán khắp nhà. Cả hai đều nói rằng họ có kế hoạch tiếp tục tham gia vào các cuộc thảo luận và nghiên cứu.
Trước đây, việc nghiên cứu bệnh mất trí bị cấp thiếu vốn so với các bệnh khác, điều mà những người ủng hộ đang hy vọng sẽ có thay đổi.
Sự tham gia của các cặp đôi như Brenda và Stephen là điều cần thiết. Nghiên cứu được tiến hành theo giới tính, và giới tính đặt lên hàng đầu, đã nâng cao những khả năng mới cho cách thức mà chúng ta phát hiện, điều trị và hỗ trợ số lượng ngày càng tăng của những người sống chung với căn bệnh này. Ghi lại bất kỳ sự khác biệt nào có thể sẽ giúp giải quyết được một trong những bí ẩn y học lớn nhất trong thời đại của chúng ta- một cơ hội mà chúng ta sẽ là ngu ngốc nếu không nắm bắt.
Laura Oliver
